Archeologie in West-Friesland

Het gemeentelijke samenwerkingsverband Archeologie West-Friesland bestaat sinds 2010. Deze organisatie kent een lange voorgeschiedenis. Al vanaf de 19^de eeuw worden archeologische vondsten uit West-Friesland verzameld en de eerste echte opgraving vond reeds in 1929 plaats.

Zilveren roemer uit 1594.

Dankzij schenkingen en aankopen werd de archeologische collectie in de decennia na 1880 geleidelijk uitgebreid met vondsten uit heel West-Friesland. De belangstelling voor oudheden van Johan Christiaan Kerkmeijer (overleden in 1956), archivaris bij het museum en tevens een van de oprichters van Vereniging Oud Hoorn en het Historisch Genootschap West-Friesland, zal hier zeker een rol bij hebben gespeeld.

De archeologie als vakgebied stond toen nog in de kinderschoenen. Onderzoek werd gedaan de Rijksuniversiteit Leiden (vanaf 1818), het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en vanaf 1920 ook door het Biologisch Archeologisch Instituut in Groningen. De aandacht ging vooral uit naar de Romeinse tijd en de prehistorie.

In 1929 verrichtte professor Van Giffen de eerste opgraving in West-Friesland, namelijk in Zandwerven. Hier werden vondsten uit het Neolithicum gedaan. In dat jaar startte ook de drooglegging van de Wieringermeer. Het Westfries Museum verwierf een aantal belangrijke vondsten, waaronder een serie complete zandstenen sarcofagen uit de 11^de-13^de eeuw. Deze kregen in 1930 een plaats in de middeleeuwse kelders van het museum, die als archeologische expositieruimte werden ingericht.

Snaveltrip & schoentje.

Wiese was ook politiek actief als raadslid en later wethouder. Noordeloos was een van de oprichters van de Archeologische werkgroep van het Westfries Genootschap in 1954. De archeologische resultaten van de diverse opgravingen werden in het jaarboek van het genootschap gepubliceerd.

De speciale aandacht voor de archeologie bij het Westfries Museum leidde in 1960 tot de aanstelling van J.F. van Regeren Altena – toen nog student – als wetenschappelijk assistent voor de archeologische afdeling voor één dag per week. Hij kreeg als taken de reorganisatie van de expositie, het inventariseren van de archeologische voorwerpen en de voorbereiding van de archeologische begeleiding van de ruilverkaveling van Polder Drieban. In die jaren werd nauw samengewerkt met het Instituut voor Pre- en Protohistorie (IPP) van de Universiteit van Amsterdam, dat in 1951 was opgericht. In 1962 verliet Van Regteren Altena het museum om bij de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) aan de slag te gaan. Zijn plaats werd ingenomen door archeoloog Maarten de Weerd. Hij kreeg vanaf 1964 tot en met 1972 ondersteuning van G.P. Nes, die de functie invulde van wat wij nu een veldtechnicus zouden noemen. Nes verrichtte in heel West-Friesland en speciaal bij de ruilverkavelingen waarnemingen.

In 1963 bezoekt professor Albert Egges van Giffen (midden met zwarte hoed) het onderzoek naar de grafheuvels van Midwoud. Links in de werkput regioarcheoloog Dr. Maarten de Weerd, geheel rechts in lange jas prehistoricus Dr. Jan-Albert Bakker (foto: Universiteit van Amsterdam).

In 1964 vond de eerste opgraving in Hoorn plaats, namelijk midden op de Roode Steen waar tot 1797 het stadhuis had gestaan. De opgraving was het initiatief van de Archeologische Werkgroep van het Westfries Genootschap en werd uitgevoerd onder leiding van De Weerd en met medewerking van het IPP en de ROB. Het doel van de opgraving was niet alleen om het stadhuis archeologisch te onderzoeken, maar ook om het stadskernonderzoek in Hoorn van de grond te krijgen. Archeologisch onderzoek in de Middeleeuwse steden was een nieuw vakgebied. Daarnaast werkte het museum in die jaren mee aan diverse opgravingen die door het IPP in West-Friesland werden uitgevoerd. De Weerd ging verder over tot het systematisch vastleggen van de archeologische vondsten. Deze documentatie wordt nu nog steeds gebruikt. Ondanks alle inspanningen duurde het nog jaren voordat de stadskernarcheologie in Hoorn echt van de grond kwam.

Opgraving Rode Steen (Hoorn) in 1964.

In 1974 werd de aanstelling van De Weerd overgenomen door Tosca van de Walle-van der Woude. Ondanks de beperkte omvang van de aanstelling (2 dagen per week vanaf 1976) en de geringe financiële middelen heeft zij vanaf 1976 diverse opgravingen in Hoorn uitgevoerd. De Middeleeuwse geschiedenis van de stad was aanvankelijk vooral doel van onderzoek. In 1977 kwam een archeologische werkgroep bij Vereniging Oud Hoorn tot stand, op initiatief van Henk Saaltink die bij het museum werkzaam was en een warme belangstelling voor archeologie had. In 1979 sloot de groep zich aan bij de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN). Deze werkgroep bestaat nog altijd en is een belangrijke steun bij de uitvoering en uitwerking van de opgravingen.

Tosca van de Walle-van der Woude geeft uitleg bij een opgraving in 1987.

Het in 1992 gesloten Verdrag van Malta over het behoud van archeologische resten betekende een grote stimulans voor het archeologisch onderzoek in Nederland. Archeologie werd een onderdeel van de ruimtelijke ordening en de archeologie is als vakgebied sindsdien sterk veranderd. In 1996 werd de functie van archeoloog niet meer bij het Westfries Museum, maar bij de afdeling bouw- en woningtoezicht van de gemeente Hoorn ondergebracht. Deze bestuurlijke verandering vormde de basis voor de organisatie Archeologie Hoorn. Naast gemeente-archeoloog Tosca van de Walle-van der Woude werd in 2000 een veldtechnicus, Cees Aay, aangesteld. Tevens is een archeologisch depot ingericht dat aan alle eisen voldoet. Hoorn kreeg in 2000 van het Rijk een eigen opgravingsvergunning.

In 2007 is de Nieuwe Wet op de Archeologische Monumentenzorg in werking getreden, waarbij de gemeenten verplicht zijn archeologisch beleid te voeren. Enkele jaren later, in 2010, zijn zes Westfriese gemeentes (Enkhuizen, Drechterland, Koggenland, Medemblik, Opmeer en Stede Broec) een samenwerkingsverband met Hoorn aangegaan vanwege de jarenlange opgebouwde archeologische expertise van Hoorn. De regionale archeologie, zoals die in de jaren ’60 van de 20^ste eeuw in Hoorn al bestond, heeft nu opnieuw invulling gekregen. In 2018 zijn de gemeentes Schagen en Texel aangesloten bij de Gemeenschappelijke Regeling. Per 2021 is Archeologie West-Friesland ook de adviserende instantie voor de gemeente Hollands Kroon op basis van een dienstverleningsovereenkomst (DVO).

De personele bezetting is sinds 2007 volledig gewijzigd. Tegenwoordig bestaat het vaste team in Hoorn uit gemeente-archeoloog Michiel Bartels, archeoloog Christiaan Schrickx, regio-archeoloog Carla Soonius en archeologen Sander Gerritsen, Bart ter Steege, Dieuwertje Duijn en Jasper Leek. Bekijk hier het complete team.