Stolpenonderzoek

De stolpboerderij is het algemene boerderijtype in Noord-Holland boven het Noordzeekanaal. Kenmerkend voor dit type boerderij is de vierkante vorm en het grote piramidevormige dak, waaronder plaats is voor woonruimten, veestallen en hooiopslag.

Op dit moment staan nog ongeveer 5000 stolpboerderijen in Noord-Holland, waarvan circa 1600 binnen de zeven West-Friese gemeenten. Sommige van deze stolpen zijn vanwege het uitzonderlijke historische belang rijksmonument of gemeentelijk monument. De meeste andere stolpen zijn beeldbepalend voor de dorpslinten, dijken of wegen waaraan zij staan.

De agrarische functie van de stolpen is zo goed als verdwenen, maar gelukkig zetten veel eigenaren zich in voor behoud van hun stolp. Dankzij deze stolpbewoners blijft West-Friesland een stolpenlandschap. Toch verdwijnen ieder jaar stolpen door sloop of brand.

Archeologie West-Friesland doet onderzoek naar stolpboerderijen die worden afgebroken en waarvan wordt verwacht dat zij van vóór 1800 dateren.

 

De balken van het vierkant worden genummerd.

De balken van het vierkant worden genummerd.


Het vierkant wordt uitgebreid gefotografeerd.

Het vierkant wordt uitgebreid gefotografeerd.

Voorafgaand aan de sloop wordt een bouwhistorische opname uitgevoerd. Hierbij gaat de meeste aandacht uit naar het houtskelet van de stolpboerderij, het ‘vierkant’ genaamd. Dit vierkant dateert van de bouw van de stolp. Gekeken wordt naar de constructie, verbindingstechnieken, afmetingen en toegepaste houtsoorten. Doordat regelmatig hergebruikt hout wordt aangetroffen in vierkanten, is het van belang om te letten op sporen die wijzen op secundair toegepast bouwhout.

Hiernaast wordt een plattegrond op schaal van de boerderij gemaakt en het gebouw zowel in- als uitpandig gefotografeerd. Na de sloop worden houtmonsters gezaagd uit de balken van het vierkant. Deze monsters worden door middel van dendrochronologisch onderzoek, ook wel jaarringonderzoek genoemd, onderzocht. Op basis van het jaarringonderzoek kan de bouw van de boerderij vaak op enkele jaren nauwkeurig worden bepaald.

De afgelopen jaren zijn diverse stolpboerderijen door Archeologie West-Friesland onderzocht. De oudste boerderij stond aan de Streekweg in Hoogkarspel en is rond 1560 gebouwd.

 

Uit de balken van het vierkant worden houtmonsters gezaagd.

Uit de balken van het vierkant worden houtmonsters gezaagd.

 

Bij veel te slopen stolpboerderijen vindt na afbraak een opgraving plaats. De gegevens uit de opgraving vormen een belangrijke aanvulling op het bovengrondse onderzoek. Op basis van de bouwhistorische opname en het dendrochronologisch onderzoek aan het vierkant kan het bouwjaar, de bovengrondse constructie en de maatvoering en indeling in de 19de/20ste eeuw worden bepaald. De opgraving geeft juist informatie over funderingswijze, ondergrondse structuren (bijvoorbeeld kelders en waterputten), oudere indelingen van de boerderij en materiële cultuur van de bewoners. De gegevens uit de verschillende onderzoeksdisciplines worden uiteindelijk gecombineerd tot één verhaal, het liefst aangevuld met historische gegevens, oude foto’s en informatie van voormalige bewoners.

Onze partners bij het onderzoek naar stolpboerderijen zijn de Boerderijenstichting Noord-Holland ‘Vrienden van de Stolp’ en de Bouwhistorische Commissie van het Westfries Genootschap.

Onderzochte en gepubliceerde stolpboerderijen: