Kleine Havensteeg 7-9

In september 2009 is een opgraving verricht op twee percelen aan de Kleine Havensteeg in het kader van geplande nieuwbouw. Over dit onderzoek is nog geen verslag gedaan in de archeologische kroniek 2009. De Kleine Havensteeg maakt deel uit van de oudste kern van Hoorn. Het is een kleine steeg tussen de Vismarkt en het West, vlakbij de Roode Steen, het centrale plein van de stad.

Het onderzoeksterrein is in de middeleeuwen grootschalig opgehoogd met venige grond en mest. De dikte van dit pakket kan worden geschat op ongeveer drie meter. Het was niet mogelijk te verdiepen tot op het diepste niveau. De meeste aangetroffen scherven uit de ophogingslagen dateren uit de periode 1350-1450. Mogelijk is het eerste houten huis tijdens deze periode gebouwd, maar hiervan zijn geen sporen teruggevonden. Enkele bakstenen (‘kloostermoppen’) die bij de aanleg van het profiel zijn gevonden, hebben mogelijk bij een haardplaats van dit huis behoord.

De eerste huizen die aan de steeg verschenen, waren eenvoudige min of meer vierkante eenkamerwoningen. Tussen beide huizen was een smalle steeg aanwezig. Beide woningen waren ongeveer 5 meter lang en 5 meter breed en hadden een erf van ongeveer 7 meter diep. De huizen hadden bakstenen funderingen. Waarschijnlijk was de opbouw van hout en hadden de woningen geen verdieping, maar een eenvoudig zadeldak met een vliering. In een van de huizen is een vrije haardplaats aangetroffen. De stenen van de haard waren niet meer aanwezig, maar wel twee bodems van aspotten. Achter een van de huizen lag een beerkuil waaruit een kleine hoeveelheid keramiek, enkele onderdelen van leren schoenen en een houten beker komt. De keramiek maakt bepaald geen rijke indruk. Het is het algemene gebruiksaardewerk uit de eerste helft van de 16^de eeuw (minimum 19 exemplaren). Een leuke vondst is een gedeelte van een terracotta Mariabeeldje.

Beide huizen zijn in de 16^de eeuw verlengd tot tweekamerwoningen. Het ene huis (Kleine Havensteeg 9) was daarna ongeveer 6 meter breed en 12 meter lang, en het andere huis (Kleine Havensteeg 7) ongeveer 5 meter breed en 10½ meter lang. De zwaarte van de funderingen doet vermoeden dat het eenvoudige bakstenen huizen waren met een zolder met borstwering. De steeg tussen beide huizen was tijdens deze fase niet meer aanwezig, maar lag inpandig in het grootste huis.

Het grootste huis had in deze periode een inpandige beerkelder. Deze was voorzien van een planken vloer op balken die in de muren van de beerkelder waren gemetseld. De restanten van deze afdekking zijn bovenop de vulling van de kelder aangetroffen. In de beerkelder zijn diverse complete voorwerpen van keramiek gevonden uit de periode 1550-1580 (minimum 21 exemplaren). Daarnaast bevonden zich ook in deze beerkelder enkele onderdelen van leren schoenen. Opnieuw maakt het keramiekspectrum een zeer eenvoudige indruk. Het huis had geen erf. Het kleinste huis had wel een erf van ongeveer 2½ meter diep. Dit huis had vermoedelijk geen beerput, maar zeker is dit niet want niet het volledige erf kon worden opgegraven.

In de 17^de eeuw is het grootste pand (Kleine Havensteeg 9) afgebroken en is een kleiner pand in de plaats gebouwd. Het nieuwe huis was 10 meter lang en 4½ meter breed. De vermoedelijke reden voor de nieuwbouw is bouwvalligheid van het oude pand. Het huis had weer een klein erf van ruim 2 meter diep.

Tussen beide huizen kwam opnieuw een steeg te liggen.

In de 18^de eeuw breidde het huis op perceel Kleine Havensteeg 7 zich uit ten koste van de steeg. De lengte van het huis bleef 10½ meter; de nieuwe breedte werd ongeveer 7 meter. De steeg kwam inpandig te liggen waardoor het vloeroppervlak op de begane grond dezelfde bleef.

Bij de opgraving zijn niet alleen twee huizen aan de Kleine Havensteeg onderzocht, maar ook een gebouw aan de Halvemaansteeg. Deze steeg liep vanaf de Vismarkt parallel aan de Kleine Havensteeg. Deze steeg was tot in de 19^de eeuw bebouwd, maar al deze huizen zijn verdwenen en de naam van de steeg is in de vergetelheid geraakt.

Eind 16^de eeuw verscheen op het eind van de Halvemaansteeg, recht achter het perceel Kleine Havensteeg 7, een bakstenen huis. Het lijkt er sterk op dat de Halvemaansteeg in een bocht rondom dit huis doorliep om via de smalle steeg tussen de huizen nummer 7 en 9 in de Kleine Havensteeg uit te komen. Mogelijk verklaart deze loop van de steeg ook de naam Halvemaansteeg. ‘Halvemaan’ is de aanduiding voor iets dat de vorm van een halve maan heeft. Mogelijk liep de steeg aanvankelijk (15^de / 16^de eeuw) vanaf de Vismarkt in een bocht naar de Kleine Havensteeg en heeft de steeg in de 16^de eeuw een rechte hoek gekregen. Precies op de hoek is het bakstenen huis gebouwd.

Op het gedeelte van het terrein dat volgens de kadastrale kaart van 1823 bij een pand aan het West behoorde, zijn twee 17^de-eeuwse beerputten gevonden: een rechthoekige beerkelder en een ronde beerput. Beide zijn helaas in het recente verleden leeggehaald. Slechts een kleine hoeveelheid scherven kon worden geborgen. Het vondstmateriaal uit de beerkelder dateert uit de periode 1630-1660. Een mooie vondst is een ring met een geslepen stukje glas. Uit de bovenlaag zijn scherven verzameld die dateren uit 1650-1700. Opvallend is dat zich hieronder scherven bevinden die als voor die tijd ‘duur’ bestempeld zouden kunnen worden, zoals kraakporselein en Portugese faience. Uit de beerput komt scherfmateriaal uit de periode 1600-1650. Opnieuw bevinden zich hiertussen enkele ‘rijke’ scherven, zoals kraakporselein en Italiaanse faience. Mogelijk behoorden beide putten tot huizen aan de Kleine Havensteeg of de Halvemaansteeg. Van de percelen Kleine Havensteeg 7 en 9 komt uit deze periode weinig vondstmateriaal. Uit een kleine afvalconcentratie van huis nummer 9 komen enkele fragmenten van glazen bekers, waaronder een wafelbeker, een gladde beker en een kometenbeker. Kennelijk konden de gebruikers van het huis zich deze fraaie glazen veroorloven. Hoewel de huizen dus eenvoudig waren, woonden hier kennelijk toch mensen die enigszins bemiddeld waren. Dit lijkt op het eerste gezicht merkwaardig voor de smalle stegen, maar is dit niet in het licht van de historie van Hoorn in de 17^de eeuw. De Kleine Havensteeg vormde een verbinding tussen de haven en het marktplein. Waarschijnlijk vestigden zich niet alleen aan de hoofdstraten, maar ook aan de stegen dichtbij de haven en markt kooplieden, die wellicht niet zo rijk als hun collega’s aan de hoofdstraten waren, maar zich wel enige luxe konden permitteren. De sociale welstand aan de steeg nam na de 17^de eeuw duidelijk af. De hoogtijdagen van de handel in Hoorn waren voorbij en dit zal als eerste zijn weerslag op de kleinere straten en stegen hebben gehad. De huizen op de percelen Kleine Havensteeg 9 en 11 zijn eindeloos hersteld. Financiële mogelijkheden voor nieuwbouw hadden de eigenaars kennelijk niet. Uit de oudste kadastrale gegevens uit 1830 blijkt dat de huizen waren veranderd in stallen. Het huis achterin de Halvemaansteeg was begin 19^de eeuw een pakhuis en werd in de loop van die eeuw gesloopt.