Noorderhavendijk – Kaasmarkt

In 2010 is een deel van het rioolstelsel in de oudste stadskern van Enkhuizen vervangen. De werkzaamheden zijn begeleid door Archeologie West-Friesland, omdat werd verwacht dat tijdens het graafwerk archeologische sporen en vondsten tevoorschijn zouden komen. In een periode van ruim drie maanden werd achtereenvolgens de bodem onder de Noorderhavendijk, oostzijde van het Verlaat, Kaasmarkt, Nieuwstraat, Kalksteiger en Zwaanstraat onderzocht.

Van historische kaarten en bronnen is bekend dat ter plaatse van de Noorderhavendijk, Kaasmarkt en Nieuwstraat oorspronkelijk water was. Samen met de Zuiderhavendijk vormden deze straten de oudste haven van Enkhuizen, daterend uit 1362. Zowel aan de noord- als zuidzijde van de haven lag een sluis, op de hoek Noorderhavendijk-Vissersdijk en onder het nog bestaande Spuihuisje, die werd gesloten in geval van hoog water of storm op de Zuiderzee. In de loop van de eeuwen is het grootste deel van de haven gedempt: de Kaasmarkt en Nieuwstraat rond 1544 en de Noorderhavendijk in 1727.

Tijdens de rioolbegeleiding zijn diverse sporen van de haven aan het licht gekomen. In de Kaasmarkt en Nieuwstraat bleek aan weerszijden van de gedempte haven een eikenhouten kadebeschoeiing nog bijna volledig intact in de bodem aanwezig te zijn. Verder kwamen de resten van een bakstenen boogbrug tevoorschijn op de plaats waar de Westerstraat de haven kruiste. In de hoeken van de brug waren blokken wit natuursteen verwerkt. De beschoeiing en brug dateren vermoedelijk uit omstreeks 1500. In de Noorderhavendijk bleek de houten beschoeiing in de 17^de eeuw te zijn vervangen door een kademuur van gele bakstenen. Ook deze muur bevond zich nog grotendeels in de grond.

Voor de demping van de havens in de 16^de en 18^de eeuw is grond, zand en afval van de inwoners van Enkhuizen gebruikt. Vooral ter plaatse van de Kaasmarkt en Nieuwstraat kwamen veel vondsten uit het dempingspakket van de haven tevoorschijn, waaronder aardewerk, metaal en leer. Dit materiaal dateert vóór 1544 en geeft een prachtig overzicht van de spullen die de inwoners van Enkhuizen in deze tijd gebruikten. Zeer bijzonder is de vondst van een gouden munt: een zogenaamde ‘angel’, geslagen onder koning Hendrik VIII in de Tower of Londen tussen 1509 en 1526. Op de voorzijde zien we aartsengel Michael die met een speer de draak doodt, de achterzijde toont een koggeschip.

In de Kalksteiger kwamen de resten van verschillende huizen aan het licht. De oudste resten bevonden zich aan de oostzijde van de Kalksteiger, tegen de Breedstraat aan. Hier werden vrijwel direct onder het maaiveld de vloeren en haardplaatsen van een huis uit de 13^de eeuw gevonden. De kleivloer werd om de paar jaar vernieuwd, waardoor in de dwarsdoorsnede van de bodem een opeenstapeling van kleilagen was te zien.

Over de hele lengte van de Kalksteiger zijn verder restanten van huizen uit de 16^de en 17^de eeuw gevonden. De Kalksteiger was van oorsprong een smalle steeg: op de noordelijke helft van de huidige straat stond nog een rij huizen. Deze huizenrij is in de 18^de tot en met de 20^ste eeuw geleidelijk gesloopt en de ruimte is gebruikt om de steeg te verbreden. Het nieuwe riool is dwars door de verdwenen rij huizen aangelegd, waardoor veel muren, vloeren en kelders tevoorschijn kwamen. Het meest interessant was het pand op de hoek van de Nieuwstraat en Kalksteiger: het huis dateerde uit het begin van de 16^de eeuw en was volledig onderkelderd. Vermoedelijk is het pand gebouwd door een koopman en deed het dienst als woon- en pakhuis. Pas in de 20^ste eeuw is het huis gesloopt.

Onder de Breedstraat ligt de Westfriese Omringdijk en de rioolsleuf bood de mogelijkheid om de opbouw van de dijk te onderzoeken. De kern van de dijk ligt op ongeveer vier meter onder maaiveld, waardoor alleen de ophogingslagen hierboven, uit de 13^de en 14^de eeuw, konden worden bekeken. Uit de lagen kwamen diverse leuke vondsten tevoorschijn, waaronder een kleine schaar, riembeslag, een reisweegschaal en insignes.

Ook in de Zwaanstraat kwamen bakstenen funderingen van huizen tevoorschijn. Deze straat was, net als de Kalksteiger, oorspronkelijk smaller en ook hier stond langs de noordzijde van de straat een rij huizen. De situatie veranderde toen rond 1685 het huidige stadhuis werd gebouwd. De huizenrij werd gesloopt en de funderingen verdwenen onder de straat.