Stenen Hoofd

In oktober 2013 is de vervanging van de kademuur tussen de Hoofdtoren en de brug naar het Oostereiland in Hoorn archeologisch begeleid. Bij deze werkzaamheden is vlak onder de moderne bestrating voor de Hoofdtoren een zware fundering van bakstenen aangetroffen. Deze fundering sloot aan op de zuidwesthoek van de toren en liep richting de Italiaanse Zeedijk.

Uit historisch kaartmateriaal is bekend dat de zeezijde van de stad tussen de Hoofdtoren en de Westerpoort versterkt was met een muur met halverwege een kleine wachttoren. Dit is te zien op de stadsplattegronden uit de jaren 1582, 1596 en 1615. Tevens is de muur zichtbaar op het zeegezicht van Hoorn van Vroom uit 1622. Op de bekende kaart van Van Deventer uit 1560 is de muur nog niet aanwezig. Ondanks grondige naspeuring in het oud archief van Hoorn is een bouwjaar van de muur tussen 1560 en 1582 niet achterhaald. De muur is in de jaren 30 van de 17^de eeuw geslecht. De Westerhaven werd aangelegd en met de bagger werd een brede strook grond aangeplempt, waarop vanaf 1648 huizen werden gebouwd.

Uit de archeologische waarneming blijkt dat de muur aan de landzijde was versterkt met steunberen. Één van deze steunberen (1,45 bij 1,10 m) is aangetroffen. De breedte van de muur kon niet precies worden vastgesteld doordat deze deels was weggebroken. Uit de locatie van het spoor kan worden afgeleid dat de voorgevels van de bebouwing aan de zuidzijde van de Italiaanse Zeedijk precies op de muur zijn geplaatst. Opvallend is het zeer grote formaat baksteen waaruit het fundament is opgebouwd, namelijk rode bakstenen van ca. 30x14x6 cm. De bakstenen hadden geen uniform formaat, want er waren ook nog grotere stenen van 32x15x8 cm aanwezig. Dit soort baksteen wordt normaal in Hoorn uitsluitend aangetroffen in contexten uit de late 13^de en vroege 14^de eeuw. In de late 16^de eeuw was een formaat van ca. 20x10x5 cm gangbaar.

Slechts eenmaal eerder is in Hoorn een vergelijkbaar groot formaat baksteen in een 16^de-eeuws fundament aangetroffen, namelijk in de fundering van de Westerpoort. Historisch is bekend dat deze poort in 1573 is vernieuwd. In dat jaar werd grote aandacht aan de stadsverdediging besteed: Hoorn had in 1572 de kant van Willem van Oranje gekozen en werd nu door Spaanse troepen bedreigd. Het vermoeden bestaat dat de muur aan de zeezijde gelijktijdig met de Westerpoort is gebouwd en dat speciaal voor deze werkzaamheden grote bakstenen zijn besteld met het oog op een snelle voortgang van de bouw van de verdedigingswerken.