Wortelmarkt – Waagstraat

In 2016 is de riolering in enkele straten van de middeleeuwse stadskern van Enkhuizen vervangen. De graafwerkzaamheden vonden plaats in de Wortelmarkt, het Verlaat, de Erwtenmarkt en de Waagstraat. In de Waagstraat en Wortelmarkt-Verlaat lagen oorspronkelijk grachten.

De gracht in de Waagstraat is al in de 16^de eeuw gedempt. In welk jaar de demping precies plaatsvond, is uit historische bronnen niet bekend. Op de oudste kaart van de stad, gemaakt door Jacob van Deventer rond 1560, is de gracht niet meer aanwezig. Vermoedelijk is het water dichtgegooid naar aanleiding van de bouw van de Waag op de hoek van de Waagstraat en Nieuwstraat in 1557-1559. In de eeuwen hierna zou in de Waagstraat de kaasmarkt worden gehouden. Doordat de gracht niet is afgebeeld op historische kaarten, was de precieze locatie van de waterloop in de straat niet bekend. Het was daarom maar de vraag of tijdens het rioolwerk resten van de gracht zouden worden aangetroffen. Dit bleek het geval: in de noordelijke wand van de rioolsleuf is een groot gedeelte van de houten kadebeschoeiing gevonden. De rioolsleuf is dus precies binnen de gedempte gracht uitgegraven. Op basis van de archeologische resultaten is het nu voor het eerst mogelijk om de ligging van de gracht te reconstrueren.
De beschoeiing was voornamelijk gemaakt van eiken palen en planken. Acht eiken palen zijn gedateerd door middel van dendrochronologisch onderzoek. Het hout blijkt te zijn gekapt in verschillende jaren in de laatste kwart van de 15de en eerste helft van de 16de eeuw. Aan de beschoeiing hebben dus de nodige reparaties plaatsgevonden. Bij een deel van de eiken planken ging het duidelijk om hergebruikte huidplanken van schepen. Bijzonder was verder een balk van bijna 7 meter lang die tegen de bovenkant van de beschoeiing was bevestigd met lange ijzeren nagels. Vermoedelijk had de balk een functie bij het aanmeren van bootjes. De boom waaruit de balk is gezaagd, is gekapt omstreeks 1550.
De gracht bleek te zijn gedempt met klei gemengd met stadsafval, zoals keramiekscherven, leren schoenen en botten. De datering van het materiaal lijkt op het eerste gezicht goed overeen te komen met de veronderstelde demping rond 1557. Uit de grachtvulling komen diverse mooie metaalvondsten, waaronder een veerhouder voorstellende Sint Joris en de draak en twee identieke voorwerpen met onbekende functie met daarop de naam MARIA.

De gracht in het Verlaat en de Wortelmarkt is gefaseerd gedempt in 1693, 1790 en 1839. Het gedeelte dat in 1693 is dichtgegooid, betreft een grote bakstenen overkluizing. In 2010 is al een groot deel van deze overkluizing opgegraven, eveneens in het kader van rioolwerkzaamheden. Op basis van de nieuwe gegevens kan worden gezegd dat de overkluizing in totaal 14,8 meter lang was. In 1693 is tegen de westzijde van de overkluizing een forse muur gebouwd, waarna het gewelf van de overkluizing is afgebroken en de gracht is dichtgegooid met stadsafval. Uit de grachtvulling is een grote hoeveelheid vondsten verzameld.
De contour van de gracht in het Verlaat en de Wortelmarkt was precies bekend, doordat deze aanwezig is op de oudste kadastrale kaart uit 1823. De gracht was voorzien van bakstenen kademuren en er lagen enkele bruggen overheen. Hiervan is echter niets teruggevonden, want de kademuren en bruggen zijn bij de demping volledig weggesloopt.

In de Erwtenmarkt bleek een groot deel van de bodemopbouw al verstoord door het oude riool. Aan de noordzijde van de straat was echter een stuk nog intact en hier bleken kleivloeren van een huis uit de 14^de of 15^de eeuw aanwezig te zijn. Dit doet vermoeden dat de Erwtenmarkt in de late Middeleeuwen nog niet bestond. Halverwege de straat kwam bovendien een hoek van een huis uit de 16de eeuw tevoorschijn. Mogelijk was de straat in deze tijd nog slechts een smalle steeg en is deze later verbreed door de afbraak van een rij huizen. Uit historische en archeologische bronnen is bekend dat dit bij meer straten in Enkhuizen is gebeurd.