Markermeerdijken: gemaal Westerkogge

Archeologische begeleiding gemaal Westerkogge

De Alliantie Markermeerdijken is begonnen met de versterking van de dijk tussen Hoorn en Durgerdam. Een onderdeel van die werkzaamheden is de bouw van een nieuwe inlaat door de Westerdijk bij gemaal Westerkogge in Scharwoude.

De Westerdijk is een onderdeel van de 126 km lange Westfriese Omringdijk die ergens rond 1250 is gebouwd. Dit deel van de dijk liep oorspronkelijk vanaf Schardam in een vrij rechte lijn naar Hoorn. Tijdens de Marcellusvloed van 1375 raakten het voorland en de dijk echter zo beschadigd dat de dijk meer westwaarts moest worden teruggelegd. Hierbij raakten grote delen land buitengedijkt. Het terugleggen of inlagen van de dijk na beschadiging, gebeurde op dit stuk diverse keren in de 14^de en 15^de eeuw waardoor de dijk uiteindelijk zijn huidige kronkelige karakter kreeg. Op basis van historische gegevens kan worden aangenomen dat de dijk bij het gemaal hier tussen 1375 en 1440 is aangelegd.

De Westerdijk is een onderdeel van de 126 km lange Westfriese Omringdijk die ergens rond 1250 is gebouwd. Op deze animatie is te zien hoe de dijk in de eeuwen erop is ingelaagd of teruggelegd. Delen van het dorp Scharwoude waaronder de kerk zijn daarbij ook verplaatst.

Om de opbouw van de laatmiddeleeuwse dijk te onderzoeken is door de Alliantie een archeologische begeleiding van de werkzaamheden geïnitieerd. In twee bouwkuipen, één op en één aan de binnenzijde net naast de dijk, zijn segmenten van de opbouw gefaseerd gedocumenteerd. Hierbij zijn de afzonderlijke delen gefotografeerd en op schaal ingetekend, waarna het profiel is weggegraven en de bouwkuip verdiept. Nadat het profiel is gedocumenteerd zijn de segmenten digitaal aan elkaar bevestigd waardoor een vrijwel aansluitend profiel ontstaat.

Uit dit profiel blijkt dat de oudste laatmiddeleeuwse dijk is opgebouwd uit zoden van veen, een breedte had van 10 m en een hoogte van ten minste 1,8 m. Dat is een groot verschil met de 5 m – 6 m die de huidige dijk nu boven het maaiveld uitsteekt. Mogelijk niet lang na de aanleg is de dijk verhoogd met veenzoden en voornamelijk buitendijks verbreed. Hierdoor werd de dijk 12,5 m breed en geschat een meter hoger. In de fase hierna wordt een mengsel van klei en veen zoden gebruikt, maar de top is versterkt met veen zoden. Opvallend is dat in elke opvolgende fase de kruin buitendijks opschuift, steeds verder het voorland op. Waarschijnlijk heeft men hier voor gekozen omdat het voorland hier door opslibbing hoger ligt, waardoor verhoging en verbreding aan deze zijde minder inspanning vergt.

Mogelijk heeft de aanwezigheid van slappe grond in gedempte dijksloten ervoor gezorgd dat delen van de verbrede dijk in de bodem zijn weggezakt. Hierdoor zijn grote scheuren in het profiel ontstaan. Opvallend is dat een van de grote scheuren vlak langs de kern van veenzoden te volgen is. Waarschijnlijk is de ingeklonken veengrond een stuk compacter en steviger dan de meer gemengde grond met klei en veen, die tegen de kern is aangebracht.

Buitendijks op het voorland zijn met slappe klei gevulde dijksloten en erosiegeulen aangetroffen. Dit in combinatie met de gelaagde kleiafzettingen aan deze zijde zijn aanwijzingen voor overstromingen van het voorland waarbij het water regelmatig tegen de dijk aan stond. Op meerdere plekken was zichtbaar dat het veen door het wassende water werd opgetild en verplaatst.

Door de aard van de werkzaamheden en de daarmee samenhangende strenge veiligheidsmaatregelen en de corona beperkingen, kon geen open dag worden georganiseerd. Om enigszins tegemoet te komen aan de wensen vanuit de omgeving zijn de werkzaamheden gefilmd. In de komende weken zullen de beelden worden geëdit tot een korte informatieve film over de werkzaamheden en het onderzoek die via sociale media gedeeld kan worden met geïnteresseerden.

De archeologische begeleiding is succesvol uitgevoerd. Het onderzoek laat zien dat achter de huidige ogenschijnlijk statische dijk een dynamische geschiedenis en een turbulent verleden schuil gaat, waarbij vanaf de Late Middeleeuwen de dreiging van het oprukkende zeewater altijd op de loer lag.

Deze tekst is geschreven door Sander Gerritsen in 2020 en betreft een verslag van de voorlopige resultaten. Het project is nog niet afgerond. Uiteindelijk zullen in het rapport de laatste resultaten en conclusies te lezen zijn. Als het project is uitgewerkt, zal het rapport op deze pagina te downloaden zijn. Lees hier meer over het archeologisch vooronderzoek, hier meer over het onderzoek bij Etersheim en hier meer over de zwerfkeien in de dijken.