Het Kerkplein van Hoorn

Bart ter Steege
Scroll & ontdek

Historisch en archeologisch onderzoek naar het Kerkplein, de kerken en de begraafcultuur

Grotendeels in 2020, maar ook nog in 2021 en 2022 is een archeologische begeleiding uitgevoerd op de locatie Kerkplein in Hoorn. Aanleiding voor het onderzoek was een grote herinrichting van het Kerkplein, funderingsherstel aan de kerktoren en de herbestemming van het voormalige kerkgebouw tot hotel.

Kerken

De oudste resten behorende bij de kerken, die tijdens het archeologisch onderzoek zijn aangetroffen, dateren uit 1429. Op het Kerkplein is een grote hoeveelheid aan sporen aangetroffen behorende bij verschillende kerkfasen.

Kerkhoven en graven

Zowel aan de oostzijde als aan de zuidzijde van de kerk is een gedeelte van het kerkhof onderzocht. Graven werden, op de westzijde na, aan alle zijden van het Kerkplein gevonden. Op basis van dendrochronologisch onderzoek naar de grafkisten die tijdens het uitgraven van de fonteinput zijn gevonden, blijkt dat de meeste graven op die locatie dateren in de late 14de en het begin van de 15de eeuw. Op basis van de plaatsing van de kerkhofmuur weten we dat een deel van de graven van na 1429 dateert. Eén graf dateert van na 1490 op basis van het dendrochronologisch onderzoek. In ieder geval in 1662, maar waarschijnlijk ruim daarvoor, werd op het Kerkplein niet meer begraven. Het laatste graf dat inpandig werd geplaatst dateert uit 1830.

Fysische antropologie

In totaal zijn 37 individuen nader onderzocht door middel van fysische antropologie. Tijdens het onderzoek werden iets meer vrouwen dan mannen aangetroffen en het percentage kinderen bleek hoog. Vooral onder vrouwen was de gemiddelde sterfteleeftijd laag (gemiddeld 35,1 jaar). Tot 50 jaar sterven er meer vrouwen dan mannen. Doorgaans wordt een lage sterfteleeftijd bij vrouwen verklaard door sterfterisico’s rondom de zwangerschap en bevalling. De verschillende ziekteverschijnselen geven geen duidelijke verklaring voor de lage gemiddelde sterfteleeftijd onder de vrouwen. Echter de hoeveelheid degeneratie in de gewrichten geeft wel aan dat men het lichaam extreem zwaar belastte, wat ook tot een lagere levensverwachting kan leiden. Dat de opgegraven personen zeer zware arbeid hebben verricht was duidelijk zichtbaar op de botten in de vorm van degeneratie. Hierbij werd een licht onderscheid tussen de mannen en de vrouwen waargenomen.

Behalve de gemiddelde lage sterfteleeftijd en de grote hoeveelheid degeneratie van de gewrichten, lijken de Hoornse inwoners die hier begraven liggen juist welvarend en gezond te zijn geweest. De gebitten van de Hoornaars wijzen ook op een hogere sociale klasse door de aanwezigheid van veel cariës, ante mortem tandverlies en tandplak.

Vondstmateriaal

Tijdens de archeologische begeleiding werd een relatief beperkte hoeveelheid vondstmateriaal aangetroffen. Desalniettemin bleken vondsten goed te koppelen aan het kerkelijke leven van de inwoners van Hoorn. Een artefact met een duidelijke relatie met de begraafplaats is een ijzeren hengsel van een grafkist. Bij het onderzoek werd verder een groot aantal munten aangetroffen wat typerend is voor een opgraving in en rond een kerk. De munten werden vermoedelijk als grafgiften meegegeven. Tot slot is een ongebruikt lakenlood voor een dubbel groot staallood een interessante vondst.

Tot slot

De archeologische begeleiding van de herinrichting van het Kerkplein, het aanvullende historische onderzoek en het specialistische onderzoek (dendrochronologie en fysische antropologie) een zee aan informatie opgeleverd over de kerkgebouwen, de inrichting van het Kerkplein door de eeuwen heen en de bewoners van Hoorn in de late 14de en 15de eeuw. Lees meer over dit onderzoek in het eindrapport.